Газар өмчлөлтэй холбоотой асуулт, хариулт

“Газар өмчлөх” гэж тухайн газрыг захиран зарцуулах эрхтэйгээр хуулиар зөвшөөрсөн хүрээнд өөрийн мэдэлд байлгахыг

 Монгол Улсын иргэн гэж хэнийг хэлэх вэ?

            Монгол Улсын иргэн гэдэг нь Монгол Улсын харъяат гэдгийг нотлох баримт бичиг             бүхий этгээд байх бөгөөд энэхүү нотлох бичиг баримтад төрсний гэрчилгээ,          иргэний үнэмлэхийг ойлгоно. Мөн МОнгол Улсын “Харъяатын тухай хууль”-д заасан журмын дагуу Монгол Улсын иргэн болсон, түүнийгээ нотлох баримт бичигтэй            гадаадын иргэнийг Монгол Улсын иргэнд хамруулна.

“Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хууль”-д нэмэлт өөрчлөлт орж, иргэн бүрт газар өмчлүүлэх болсноор өмнө нь өмчлүүлж байсан газрын дээд доод хэмжээ, байршил өөрчлөгдсөн үү?

            “Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хууль”-ийн 7 дугаар зүйлийн 7.1 дэх             хэсэгт иргэнд гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар өмчлүүлэх газар, түүний         байршлыг зориулалтаас хамаарандараахь байдлаар тогтоосон байна.

Иргэнд өмчлүүлэх газрын хэмжээ:

1. Нийслэлд                                                       0,07 хүртэл га /700м.кв/
2. Аймгийн төвд                                                 0,35 хүртэл га /3500м.кв/
3. Сумын төв, тосгонд                                    0,5 хүртэл га /5000м.кв/
4. Нийслэлийг аймгийн төвтэй холбосон

улсын чанартай авто зам дагуух газарт 0,07 хүртэл га /700м.кв/

Нийслэлийг аймгийн төвтэй холбосон улсын чанартай авто зам дагуух газарт хэрхэн газар өмчилж авах вэ?

            “Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай            хууль”-ийн 3 дугаар зүйлд нийслэлд бүртгэлтэй иргэн нийслэлд буюу аль ч аймаг,        сумын газарт газар өмчилж авахаар заасан байдаг. Нийслэлийг аймгийн төвтэй      холбосон улсын чанартай зам дагуух газарт газар өмчлүүлэхэд дээрх зарчмыг мөн   адил баримтална.

2008 оны 05 дугаар сарын 01-ний өдрөөс өмнө гэр бүлийн хэрэгцээнд зориулан дундаа хамтран газар өмчилж авсан гэр бүлийн гишүүд одоо хэрхэн газар өмчилж авах вэ?

            Өмнө нь өмчилж авсан газрын өмчлөх эрхийг гэр бүлийн аль нэг гишүүнд      шилжүүлсний үндсэн дээр гэр бүлийн бусад гишүүд шинээр газар өмчилж авахыг      хүссэн өргөдлөө гаргана. Ингэхдээ дараах материалыг бүрдүүлнэ. Үүнд:

1. Газар өмчилж авахыг хүүсэн өргөдөл /Өргөдлийн загварыг бөглөнө/
2. Иргэний үнэмлэх, хэрэв насанд хүрээгүй хүүхдийн нэр дээр өргөдөл гаргах бол төрсний гэрчилгээний нотариатаар гэрчлүүлсэн хуулбар
3. Оршин суугаа баг, хороо /тосгоны захирагч/-ын Засаг даргын тодорхойлолт
4. Хүсэлт гаргасан газрын байршил, хэмжээг харуулсан тойм зураг
5. Өмнө нь гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар дундаа хамтран өмчилж авсан газрын өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн гэрчилгээний хуулбар эсвэл аймаг, нийслэлийн Засаг даргын шийдвэрийн эх хувь
6. Өмнө нь гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар дундаа хамтран өмчилж авсан газрын өмчлөх эрхийг гэр бүлийн нэг гишүүнд шилжүүлэх талаар гэр бүлийн гишүүдийн харилцан тохиролцож байгуулсан “Газар өмчлөх эрх шилжүүлэх” гэрээний эх хувь
7. Гэрээний үндсэн дээр гэр бүлийн нэг гишүүнд шилжүүлсэн газрын өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн гэрчилгээний хуулбар
8. Гэр бүлийн гишүүдийн хэн нэг нь гадаадад оршин суугаа, хорих ял эдэлж байгаа, цэргийн алба хааж байгаа зэрэг газар өмчилөх эрхээ биечлэн хэрэгжүүлэх боломжгүй насанд хүрсэн иргэний эрх бүхий этгээдээр гэрчлүүлэн олгосон итгэмжлэл
9. Итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн иргэний үнэмлэхийн нотариатаар гэрчлүүлсэн хуулбар

2008 оны 5 дугаар сарын 01-ний өдрөөс өмнө гэр бүлийн хэрэгцээнд зориулан дундаа хамтран өмчилсөн газрыг бусдад худалдсан бол яах вэ?

            Өмнө нь гэр бүлийн хэрэгцээнд зориулан дундаа хамтран өмчилж авсан газрын өмчлөх эрхийг худалдах, арилжих, өвлүүлэх, бэлэглэх зэргээр бусдын өмчлөлд шилжүүлсэн бол тухайн гэр бүлийн аль нэг гишүүн нь газар өмчилж авах эрхгүй болох ба бусад нь шинээр газар өмчилж авах эрхтэй. Ингэхдээ өмнө нь өмчилж авсан газрын өмчлөх эрхийг гэр бүлийн гишүүдийн хэнд нь шилжүүлэх тухай харилцан тохиролцож “Газар өмчлөх эрх шилжүүлэх гэрээ”-г байгуулах зэргээр гэр бүлийн гишүүд өөрсдөө хууль тогтоомжид заасан нотлох баримтаа бүрдүүлж газар өмчлөх эрхээ хэрэгжүүлэх боломжтой. Учир нь иргэн холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу өмчийн газраа бусдад худалдах, арилжих, бэлэглэх зэргээр хэлцэл хийхэд газрын асуудал эрхэлсэн байгууллага тэдгээрт зөвшөөрөл өгөх, хэлцлийг бүртгэх, ямар нэгэн шийдвэр гаргах зэргээр хөндлөнгөөс оролцох эрхгүй байдаг болно.

2008 оны 05 дугаар сарын 01-ний өдрөөс өмнө гэр бүлийн хэрэгцээнд зориулан дундаа хамтран газар өмчилж авсан гэр бүлийн нэг гишүүн нас барсан бол яах вэ?

            Газар хамтран өмчлөгчдийн хэн нэг нас барсан, тэрээр газар өмчлөх эрхээ гэрээслэлээр хэн нэгэнд өв залгамжлуулан үлдээгээгүй тохиолдолд өмчлөх эрх түүний хууль ёсны өв залгамлагчид шилжинэ. Хууль ёсны өвлөгчид нь адил хэмжээгээр өв залгамжлах эрхтэй байдаг.

            Хууль ёсны өвлөгч гэдэг нь “Иргэний хууль”-ийн 520 дугаар зүйлийн 520.1 дэх хэсэгт зааснаар нас барагчийн нөхөр, эхнэр, төрүүлсэн болон үрчилж авсан, түүнийг нас барсан хойно төрсөн хүүхэд, нас барагчийн төрүүлсэн болон үрчилж авсан эцэг эхийг ойлгоно. Эдгээр өвлөгч байхгүй эсвэлэдгээр нь өвлөх эрхээсээ татгалзсан буюу өвлөх эрхээ алдсан бол нас барагчийн өвөг эцэг, эмэг эх, ах, эгч, дүү, ач, зээ нь хууль ёсны өв залгамжлагч болно.

            Өв нь “Иргэний хууль”-ийн 24 дүгээр зүйлийн 24.1-д заасан хугацаагаар буюу газар өмчлөгч нас барснаас хойш 1 жилийн дараа нээгдэх бөгөөд үүний дараа нас барагчийн газар өмчлөх эрхийн өв залгамжлалын асуудал яригдах болно.

Иргэн нь гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар дундаа хамтран газар өмчилж байсан бол одоо иргэн бүр газар өмчилж авах эрхтэй болсон. Энэ тохиолдолд гэр бүлийн хэрэгцээний биш өөр зориулалтаар үнэ төлбөргүй газар өмчилж болох уу?

“Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хууль”-ийн 4 дүгээр зүйлд газрыг:

• Гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар
• Аж ахуйн зориулалтаар иргэнд өмчлүүлэхээр заасан байдаг.

Хуулийн энэ зүйл заалтад өөрчлөлт ороогүй учраас Монгол Улсын иргэн бүр гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар нэг удаа үнэ төлбөргүйгээр газар өмчилж авах эрхтэй бөгөөд бусад зориулалтаар үнэ төлөргүй газар өмчилж авах боломжгүй юм. Харин газрыг аж ахуйн зориулалтаар өмчилж болох бөгөөд холбогдох хууль тогтоомжид заасан арга замаар асуудлыг шийдвэрлэх боломжтой.

Гадаадад ажиллаж, амьдарч байгаа Монол Улсын иргэн газар өмчилж авах эрхтэй юу? Эрхтэй бол тэр эрхээ хэрхэн хэрэгжүүлэх вэ?

Монгол Улсын харъяатаас гараагүй, Монгол Улсын иргэн гэдгийг нотлох баримт бичигтэй бол газар өмчмлж авах эрхтэй. Гадаадад ажиллаж амьдарч байгаа иргэн газар өмчилж авах эрхээ өөрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөр дамжуулан хэрэгжүүлэх боломжтой юм. Итгэмжлэлийг “Нотариатын тухай хууль”-ийн 4 дүгээр зүйлд зааснаар тухайн улс дахь Монгол Улсын дипломат төлөөлөгчийн болон консулын газраар гэрчлүүлэн ирүүлснээр итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нь гадаадад оршн сууж байгаа иргэний нэр дээр газар өмчилж авахыг хүссэн өргөдөл гаргах эрхтэй болно.

Монгол Улсын иргэнтэй гэр бүл болсон гадаад улсын иргэн газар өмчилж авах эрхтэй юу?

“Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хууль”-ийн 5 дугаар зүйлийн 5.2 дахь хэсэгт зааснаар Монгол Улсын иргэнтэй гэр бүл болсон гадаад улсын иргэн, мөн түүнчлэн харъяалалгүй хүн газар өмчлөх эрхгүй болно.

Манай хамаатны хүн хорих газар ял эдэлж байгаа. Ер нь хоригдож байгаа хүмүүс газар өмчлөн авах эрхтэй юу?

Хорих ял эдэлж байгаа, хугацаат цэргийн алба хааж байгаа, эрүүл мэндийн хувьд газар өмчлөн авах эрхээ биечлэн хэрэгжүүлэх боломжгүй зэрэг иргэд өөрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөрөө дамжуулан газар өмчилж авах эрхтэй. Энэхүү итгэмжлэлийг “Нотариатын тухай хууль”-ийн 23 дугаар зүйлийн 23.2 дахь хэсэгт зааснаар нотариатч гэрчлэх ба нотариатын үйлчилгээ байхгүй газарт бол “Нотариатын тухай хууль”-ийн 4 дүгээр зүйлд зааснаар нотариатын үүрэг гүйцэтгэгч буюу сумын Засаг даргын Тамгын газрын дарга гэрчилж болно. Харин цэргийн албан хаагч, хорих ял эдэлж байгаа хоригдлын итгэмжлэлийг “Иргэний хууль”-ийн 64 дүгээр зүйлийн 64.4 дэх хэсэгт зааснаар түүний алба хааж байгаа анги, байгууллагын дарга гэрчилнэ.

Газар өмчлөх эрхээ хэрэгжүүлэхээр олгох итгэмжлэл нь хууль зүйн хувьд ямар шаардлагыг хангасан байх ёстой вэ?

“Иргэний хууль”-ийн 109 дүгээр зүйлийн 109.2 дахь хэсэг, “Нотариатын тухай хууль”-ийн 23 дугаар зүйлийн 23.2 дахь хэсэгт үл хөдлөх эд хөрөнгийг шилжүүлэх хэлцэл, итгэмжлэл бусад баримт бичигт өмчлөх эрх шилжүүлэх болсон үндэслэлийг тодорхой зааж нотариатаар завал гэрчлүүлэхээр заасан байдаг. Энэхүү төрлийн итгэмжлэл нь хэлбэрийн хувьд заавал бичгээр байх ба агуулгын хувьд дараахь шаардлагыг хангасан байх ёстой. Үүнд:

• Итгэмжлэл олгосон он, сар, өдөр тодорхой байна
• Итгэмжлэгч нь гарын үсэг зурж баталгаажуулсан байна
• Нотариатаар /эрх бүхий этгээд/ гэрчлүүлсэн байна.

Дээрх шаардлагыг хангасан итгэмжлэлийг орон нутгийн Газрын алба хүлээн авах бөгөөд иргэдэд үйлчилгээг ойртуулах үүднээс иргэн газар өмчлөхийг хүссэн өргөдөл гаргах, эрх бүхий этгээдийн шийдвэр гаргуулах, газар өмчлөх эрхээ улсын бүртгэлд бүртгүүлэх зэрэг эрхээ бусдад шилжүүлэх “Итгэмжлэл”-ийн загварыг ГХГЗЗГ-ын даргын 2008 оны 133 дүгээр тушаалаар баталсан болно.

Газар өмчлөх эрхээ хэрэгжүүлэх зорилгоор итгэмжлэлийг хугацаа заалгүй олгосон тохиолдолд уг итгэмжлэл ямар хугацаанд хүчин төгөлдөр байх вэ?

“Иргэний хууль”-ийн 64 дүгээр зүйлийн 64.5 дахь хэсэгт зааснаар тодорхой хугацаагаар олгох итгэмжлэл 3 жилээс илүүгүй хугацаагаар, хугацаа заагаагүй итгэмжлэл олгосон өдрөөс хойш 1 жилийн хугацаанд хүчин төгөлдөр байна.

Сэтгэцийн өвчтэйн улмаас шүүхээс иргэний эрх зүйн бүрэн чадамжгүйд тооцогдсон иргэн газар өмчилж авах эрхээ хэрхэн эдлэх вэ?

“Иргэний хууль”ийн 18 дугаар зүйлийн 18.2 дахь хэсэгт зааснаар сэтгэцийн өвчний улмаас өөрийн үйлдлийн учир холбогдлыг ойлгохгүй, өөрийгөө зөв удирдаж чадахгүй болсон этгээдийг шүүх иргэний эрх зүйн бүрэн чадамжгүйд тооцож, түүнд асран хамгаалалт тогтоосон шийдвэр гаргана. Шүүхийн шийдвэрээр эрх зүйн бүрэн чадамжгүйд тооцогдсон иргэний газар өмчилж авах эрхийг асран хамгаалагч нь буюу түүний хуулт ёсны төлөөлөгч хэрэгжүүлэх боломжтой болно.

Иргэний эрх зүйн чадамж гэж юуг хэлэх вэ?

Иргэн нь эрх зүйн чадвар, чадамжтай байдаг. Иргэний эрх зүйн чадвар нь төрснөөрөө бий болж, түүнийг нас барснаар дуусгавар болдог. Харин иргэний эрх зүйн чадамж гэдэг нь иргэн өөрийн үйлдлээр өөртөө эрх олж авах, үүрэг хүлээж түүнээс үүсэх үр дагаварыг хариуцах, хариуцлага хүлээх чадварыг хэлнэ. Монгол Улсын “Иргэний хууль”-ийн 3 дугаар бүлэгт зааснаар иргэнийг эрх зүйн чадамжаар нь дор дурдсанаар ангилна.

1. Эрхийн бүрэн чадамж: Иргэн өөрийн үйлдлээр өөртөө эрх олж авах, үүрэг хүлээх чадвар насанд хүрснээр буюу 18 наснаас бий болох бөгөөд хариуцлагаа өөрөө бүрэн хүлээнэ.
2. Эрхийн хэсэгчилсэн чадамж: Насанд хүрээгүй буюу 14-18 хүртэлх насны этгээд иргэний эрх зүйн бүрэн бус буюу хэсэгчилсэн чадамжтай байна. Насанд хүрээгүй иргэн хуулиар зөвшөөрснөөс бусад хэлцлийг хууль ёсны төлөөлөгч /эцэг, эх, харгалзан дэмжигч/-ийн бичгээр олгосон зөвшөөрлийн үндсэн дээр хийнэ. Хууль ёсны төлөөлөгч нь тэдний өмнөөс нөхөх хариуцлага хүлээдэг.
3. Эрхийн зарим чадамж: 7-14 хүртэлх насны этгээд иргэний эрх зүйн зарим чадамжтай байна. Тэдний хийсэн өөртөө хохиролгүй бөгөөд хиймэгц биелэх, ахуйн жижиг хэлцлээс бусад хэлцлийг тэдгээрийн нэрийн өмнөөс хууль ёсны төлөөлөгч /эцэг, эх, асран хамгаалагч/ хийнэ. Тэдний өмнөөс хууль ёсны төлөөлөгч нөхөх хариуцлага хүлээнэ.
4. Эрхийн чадамжгүй байх: 7 хүртэлх насны этгээд болон сэтгэцийн өвчний улмаас өөрийн үйлдлийн учир холбогдлыг ойлгохгүй, өөрийгөө зөв удирдаж чадахгүй болсон этгээдийг шүүх иргэний эрх зүйн бүрэн чадамжгүй гэж тооцож, түүнд асран хамгаалалт тогтооно. Иргэний эрх зүйн чадамжгүй этгээдийн нэрийн өмнөөс түүний хууль ёсны төлөөлөгч хэлцэл хийх эрхтэй бөгөөд хариуцлагыг хууль ёсны төлөөлөгч хүлээдэг.

Эрхийн хязгаарлагдмал чадамж: Мансууруулах болон сэтгэцэд нөлөөлөх бодис, согтууруулах ундаа байнга хэрэглэж, гэр бүлээ эдийн засгийн талаар хүнд байдалд оруулсан насанд хүрсэн этгээдийн иргэний эрх зүйн чадамжийг сонирхогч этгээдийн хүсэлтээр, шүүх хуулиар тогтоосон журмаар хязгаарлаж түүнд харгалзан дэмжигчийг томилно. Ийнхүү эрх нь хязгаарлагдсан этгээд бусдад гэм хор учруулах тохиолдолд өөрөө хариуцлагаа хүлээдэг.

Иргэний эрх, үүргээ биечлэн хэрэгжүүлэх боломжгүй буюу хууль ёсны төлөөлөгч эсвэл итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөрөө дамжуулан газар өмчилж авах боломжтой иргэн гэдэгт хэнийг ойлгох вэ?

• Насанд хүрээгүй буюу 0-18 насны хүүхэд
• Насанд хүрээгүй буюу 0-18 насны бүтэн өнчин хүүхэд
• Сэтгэцийн өвчний улмаас шүүхийн шийдвэрээр иргэний эрх зүйн бүрэн чадамжгүйд тооцогдсон иргэн
• Гадаадад оршин сууж байгаа иргэн
• Иргэний эрх зүйн чадамж нь шүүхийн шийдвэрээр хязгаарлагдсан иргэн
• Хорих ял эдэлж байгаа иргэн
• Цэргийн алба хааж байгаа иргэн

Эрүүл мэндийн хувьд болон өндөр настай болсны учир иргэний эрх, үүргээ хэрэгжүүлэх боломжгүй болсон зэрэг иргэнийг тус тус ойлгоно.

Насанд хүрээгүй хүүхэд газар өмчилж авах эрхтэй юу?

“Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хууль”-д Монгол Улсын иргэн бүрт газар өмчлүүлэхээр заасан тул 0-18 насны хүүхэд бүр хууль ёсны төлөөлөгчөөрөө дамжуулан газар өмчлөн авах эрхтэй.

Гадаад улсын иргэн Монгол улсын иргэнээс хүүхэд үрчилж авсан тохиолдолд уг хүүхдийн газар өмчлөх эрх хадгалагдах уу?

“Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хууль” болон “Харъяатын тухай хууль”-д зааснаар уг хүүхдийн газар өмчлөх эрхийг Монгол Улсын төр хадгалах боломжгүй. Өөрөөр хэлбэл, гадаад улсын иргэнд үрчлэгдсэн Монгол хүүхэд үрчилж авсан хүнийхээ иргэний харъяаллыг дагаж тухайн улсын иргэн болж, Монгол Улсын харъяатаас гардаг эрх зүйн зохицуулалттай. Иймд нэгэнтээ тухайн хүүхэд Монгол улсын харъяатаас гарсан тул “Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хууль”-д зааснаар гадаад улсын иргэн газар өмчлөх эрхгүй болно.

12 настай хүүхэддээ газар өмчлүүлэх гэсэн юм. Гэтэл тухайн хүүхдийн хууль ёсны төлөөлөгч нь өмнөөс нь эрхийг нь хэрэгжүүлнэ гэх юм. Хууль ёсны төлөөлөгч гэдэгт хэнийг ойлгох вэ?

Хууль ёсны төлөөлөгч гэдэгт насанд хүрээгүй хүүхдийн эцэг, эх, хэрэв насанд хүрээгүй хүүхэд бүтэн өнчин бол орон нутгийн Засаг даргын шийдвэрээр томилогдсон асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигчийг ойлгоно. Эцэг, эх, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигч нь насанд хүрээгүй хүүхдийн нэр дээр зохих журмын дагуу газар өмчилж авахыг хүссэн өргөдөл гаргах эрхтэй.

Манай хамаатны хүн нас барсан дүүгийнхээ 5-9 настай хоёр хүүхдиийн өмнөөс газар өмчлүүлэхээр хөөцөлдтөл дүүргийн газрын албаны ажилтан “Та энэ хоёр хүүхдийн асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигч нь биш байна” гэсэн байна. Ер нь ямар хүмүүс бусдын асран хамгаалалт, харгалзан дэмжлэгт байх ёстой вэ?

а/ Дараахь иргэдэд асран хамгаалалт тогтооно.

- бага насны /14 нас хүрээгүй/ бүтэн өнчин хүүхэд

- эцэг эх нь хоёулаа иргэний эрх зүйн эрхийн бүрэн чадамжгүй буюу хязгаарлагдмал чадамжтай гэж тооцогдсон болон эцэг эх байх эрхээ хязгаарлуулсан, хасуулсан хүний бага насны хүүхэд

- эцэг эх нь хоёулаа удаан хугацаагаар эмнэлэгт эмчлүүлж байгаа, хорих газарт ял эдлэж байгаа зэрэг хүндэтгэн үзэх шалтгаанаар хүүхдээ биечлэн тэжээн тэтгэх, асран халамжлах бололцоогүй хүний бага насны хүүхэд

- сэтгэцийн өвчний улмаас шүүхээс иргэний эрх зүйн эрхийн бүрэн чадамжгүй гэж тооцогдсон хүн

- бүтэн өнчин ах, эгч, дүү нарт нэг асран хамгаалагч тогтоож болно.

б- Дараах иргэдэд харгалзан дэмжигч тогтооно.

- насанд хүрээгүй /14-өөс 18 хүртэлх насны/ бүтэн өнчин хүүхэд

- эцэг эх хоёр нь хоёулаа иргэний эрх зүйн эрхийн бүрэн чадамжгүй буюу хязгаарлагдмал чадамжтай гэж тооцогдсон блоон эцэг эх байх эрхээ хязгаарлуулсан, хасуулсан хүний насанд хүрээгүй хүүхэд

- эцэг эх нь хоёулаа удаан хугацаагаар эмнэлэгт эмчлүүлж байгаа, хорих газарт ял эдлэж байгаа зэрэг хүндэтгэн үзэх шалтгаанаар хүүхдээ биечлэн тэжээн тэтгэх, асран халамжлах бололцоогүй хүний насанд хүрээгүй хүүхэд

- согтууруулах ундаа, мансууруулах бодис байнга хэрэглэсэний улмаас иргэний эрх зүйн эрхийн хязгаарлагдмал чадамжтой гэж тооцогдсон хүн

      - эрүүл мэндийн байдал болон өндөр настай болсны улмаас иргэний эрх, үүргээ          биечлэн хэрэгжүүлэх боломжгүй болсон хүн